પરણીને આવી છે તે ઘડીથી રૃપીને જંપ નથી. એને તો, બસ, એક જ રઢ લાગી ગઈ છે. બાપોદર ગામના આઘા આઘા ઓરિયામાંથી જ્યારે રૃપી માટીના થર ખોદી રહી હોય છે, ત્યારે એને ભાન નથી રહેતું કે ઓરિયાની ભેખડમાં પોતે કેટલી ઊંડી ઊંડી ચાલી જાય છે. વટેમાર્ગુ જોતાં જોતાં ચેતવતાં જાય છે : ''રૃપી, ભેખડ પડશે ને તુંને દાટી દેશે, હોં બેટા !'' પણ રૃપી તો મેરની દીકરી. એને તો એનાં ઘરખોરડાં આભલાં જેવા ઊજળાં કરવાં છે. ઓરડામાં કમાનો વાળવી છે. દાણા ભરવાની મોટી મોટી કોઠીઓ ઘડીને તેના ઉપર નકશી કરવી છે. ગોખલા કંડારવા છે. ભીંત ઉપર ચિતરામણ આલેખવાં છે. રૃપીને ઠાવકી, ચીકણી, માખણના પિંડા જેવી ધોળી માટી વગર કેમ ચાલે ? દટાઈ જાય તો યે શું ? માટીના સૂંડલા પોતાને માથે મેલીને, મલપતી, મલપતી રૃપી ચાલી આવે છે. ધોમધખતા તાપમાં એનું રૃપાળું મોં રાતુંચોળ થાતું આવે છે મોતીની સેર વીખરાણી હોય તેવાં પરસેવાના ટીપાં ટપકતાં આવે છે. કૂવાને કાંઠેય મેરાણીઓ મોઢાં મચકોડી વાતો કરે છે : ''બાઈ, આ તો નવી નવાઈની આવી છે ! કૂવામાં પાણી રે'વા દેતી નથી. કુણ જાણે અધરાતથી બેડાં તાણવા માંડે છે.'' નિસરણી ઉપર ચડીને રૃપી જ્યારે પોતાના ઘરની પછીતને અને ઊંચા ઊંચા કરાને ઓળીપા કરે છે, ત્યારે પાડોશણો આશીર્વાદ દેતી જાય છે કે, 'વાલામૂઈ પડે તો ઠીક થાય !' ભૂખી- તરસી વહુને આખો દિવસ ઓળીપો કરતી નિહાળીને સાસુ- સસરો હેતાળ ઠપકો આપે છે કે, 'અરે રૃપી, ખાધાનીયે ખબર ન પડે, બેટા ?' એને માથે ચારેય છેડે છૂટું ઓઢણું ઢળકે છે. એના ઘઉંવરણા ગાલ ઉપર ગોરમટીના છાંટા છંટાઈ ગયા છે. એના દેહના દાગીના ધૂળમાં રોળાણા છે. શરણાઈ-શી એના હાથની કળાઈઓ કોણી સુધી ગારામાં ગરકાવ છે. તો ય રૃપીનાં રૃપ કાંઈ અછતાં રહે ? રૃપીનો વર નથુ રોટલો ખાવા આવે છે. એકલા બેસીને ખાવાનું એને ભાવતું નથી. ''રૃપી !'' નથુ બહાર નીકળીને એને સાદ કરે છે : ''રૃપી, આવડી બધી કેવાની અધીરાઈ આવી છે, ઘર શણગારવાની ? કાંઈ મરી બરી તો જાવાની નથ ના !'' ''લે, જો તો, બાઈ ! નથુ કેવી વાણી કાઢી રિયો છે ! મેરની દીકરી ખોરડું ન શણગારે ત્યારે એનો જન્મારો કાંઉ ખપનો, નથુ ?'' ''હે ભગવાન ! આ મેરની છોકરી તો નવી નવાઈની ! કવરાવ્યો મને ! ભગવાન કરે ને નિસરણી લસરે જાય !'' એટલું કહીને નથુ હસે છે. ''તો તો પીટયા, તારે જ મારી ચાકરી કરવી પડશે. સાજી થાઉં તો યે તારા ખોળામાંથી ઊઠાં જ નહિ ને ! ખોટી ખોટી માંદી પડે ને સૂતી જ રાં !'' રૃપી ને એનો વર નથુ ખોરડાની પછીતે ઊભાં ઊભાં આવી મીઠડી વાતો કરીને અંતર ભરી લેતાં ને પેટ ભરવાની વાતો ભૂલી જતાં હતાં. ઇશ્વરે પોતાની વહુને થોડા જ સમયમાં ઘરની આવી મમતા લગાડી દીધેલી દેખીને નથુડો પોતાના અંતરમાં સ્વર્ગનું સુખ અનુભવી રહ્યો છે. નિસરણીની ટોચે ઊભીને કરો લીંપતી સ્ત્રી જાણે આભની અટારીમાં ઊભેલી અપ્સરા હોય એવું એને લાગ્યા કરતું. ગોરમટીનાં છાંટણામાં ભીંજાયેલી એ જુવાન મેરાણી નથુને મન તો કોઈ નવલખાં રત્ને મઢેલી પ્રતિમા જેવી દેખાતી. એના હૈયામાંથી ઉદ્ગાર નીકળી જતો કે 'ઓહોહો ! બાપોદર ગામના જુવાનિયામાં મારા સરખો સુખી મેર બીજો કોઈ ન મળે.' એમ કરતાં કરતાં અષાઢ ઊતરીને શ્રાવણ બેઠો. જોતજોતામાં તો બાપોદર ગામ હરિયાળી કુંજ જેવું બની ગયું. નદી અને નહેરાં છલોછલ હાલ્યાં જાય છે. ધરતીનાં ઢોરઢાંખર અને પંખીડાં હરખમાં હિલોળા મારે છે, ને રૃપીયે વારતહેવાર રહેવા મંડી છે. સવાર પડે છે ને હાથમાં ચોખા- કંકાવટી લઈ રૃપી બાપોદરનાં દેવસ્થાનો ગોતે છે, પીપળાને અને ગાયોને ચાંદલા કરી ચોખા ચોંટાડે છે, નાગદેવતાના રાફડા ઉપર દૂધ રેડે છે. રૃપીને મન તો આ સૃષ્ટિ શી રળિયામણી હતી ! ઓહોહો ! શી રળિયામણી હતી ! શીતળા-સાતમ અને ગોકળ-આઠમના તહેવાર ઢૂંકડા આવ્યા. સાતમ-આઠમ ઉપર તો મેરાણીઓ ગાંડીતૂર બને. પરણેલી જુવાનડીઓને પિયરથી તેડાં આવે. રૃપીનેય માવતરથી સંદેશા આવ્યા કે, 'સાતમ કરવા વહેલી પહોંચજે.' સાસુ-સસરાએ રાજીખુશીથી પોતાની લાડકવાયી વહુને મહિયર મહાલવાની રજા આપી. નવી જોડ લૂગડાં પહેરી, ઘરેણાગાંઠા ઠાંસી, સવા વાંભનો ચોરસ ચોટલો ગૂંથી, સેંથે હિંગળો પૂરી ને આંખે કાજળ આંજી રૃપી પિયર જવા નીકળી. માથે લૂગડાની નાની બચકી લીધી. પરણ્યા પછી આજ પહેલી જ વાર નથુએ રૃપીને એના ખરા રૃપમાં નીરખી. નથુ પાસે રૃપી રજા લેવા ગઈ. નથુથી ન રહેવાયું : ''રૃપી ! આ બધું પિયરિયામાં મા'લવા રાખી મૂક્યું'તું ને ? 'નથુ !' નથુ ! બોલેને તો ઓછી ઓછી થૈ જાછ ! તંઈ આ શણગાર નથુ માટે કોઈ દી નુતા સજ્યા !'' ''લે, જો તો બાઈ ! આડું કાં બોલતો હઈશ. નથુ ! કામકાજ આડે મને વેશ કરવાની વેળા જ કે દી હુતી ? અને આજ પે'ર્યું છે એ ય તારે જ કાજે ને ! તું હાલ્ય મારી હારે. મને કાંઈ ત્યાં એકલાં થોડું ગમશે ?'' એટલું બોલતા તો રૃપીની આંખમાં ઝળઝળિયાં આવી ગયાં. 'અરે ગાંડી ! એમાં કોચવાઈ ગી ? અને મા-બાપની રજા વિના મારાથી અવાય ખરું કે ?' 'હું ફુઈને અને મામાને બેયને કે'તી જાઉ છું ને ! તું જરૃર આવજે, હોં ! તારા વન્યા મારી સાતમ નૈ સુધરે, હો નથુડા !' એટલું કહીને રૃપી સસરા કને ગઈ. પોતાની તોછડી, મીઠી વાણીમાં મેરની કન્યાએ તુંકારો દઈને કાલું કાલું વેણ કહ્યું : 'મામા, નથુને ચોક્કસ મેલજો, હો ! નીકર મારી સાતમ નૈ સુધરે.' સાસુને પગે પડીને રૃપી બોલી : ''ફુઈ ! નથુને ચોકસ મેલજો, હોં ! નીકર મારી સાતમ નૈ સુધરે.'' ''માડી, મેલશું તો ખરા; પણ તારાં માવતરનું સાચેખોટે ય તેડું તો જોવેે ને !'' બુઢ્ઢી સાસુએ જવાબ દીધો, ''અરે ફૂઈ, એનો ધોખો તું કરીશ નૈ. હું ત્યાં પહોંચ્યા ભેરી જ તેડું મોકલાવીશ ને !'' એમ કહીને રૃપી બચકું ઉપાડીને બહાર નીકળી- કેમ જાણે ફરી કોઈ દિવસ પાછું આવવાનું જ ન હોય એવી આંસુડેભરી આંખે ખોરડા સામે ટાંપી રહી. ખડકીમાંથી નીકળતા પગ ભારે થઈ ગયા, છાનોમાનો નથુ પાદર સુધી વળાવવા ગયો. છલાંગો મારતી મૃગલી જાણે પાછું વાળીને જોતી, લાકડીના છેડા ઉપર ટેકવેલા નથુના ગરીબડા મોં સામે તાકતી ગઈ. એનો છેલ્લો બોલ એક જ હતો : 'નથુડા, અવજે હોં ! નીકર મારી સાતમ નૈ સુધરે.' આઘે આઘે રૃપીના ઓઢણાનો છેડો પણ ઊડતો અલોપ થયો, ત્યારે એક નિસાસો મેલીને નાથુ ગામમાં ગયો, કામકાજમાં એનું ચિત્ત પરોવાઈ ગયું. ''અરરર ! માડી ! દીકરીને તો પીટયાંઓએ કામ કરાવેં કરાવેંને અધમૂઈ કરે નાખી, માથેથી મોડિયો ઉતાર્યા પહેલાં તો મૂવાં રાખહ જેવાંએ પાણીની હેલ્યું ખેંચાવવા માંડી.'' ''પણ, માડી. તને કહ્યું કુણે ?'' ''કુણે શું, તારી પડોશણુએ. સવારથી સાંજ લગે દીકરીને ઓળીપામાં જ દાટે દીધી, માડી ! આમ તો જો ! મોં માથે નૂરનો છાંટો ય ન મળે. અને પદમ જેવી મારી રૃપીની હથેળિયું તો જો - રોગી ઉતરડાઈ જ ગી.'' ''માડી, તને કોઈ ભંભેરી ગુ (ગયું) છે, હો ! અમારાં પાડોશી ભારે ઝેરીલાં છે. તું કોઈનું માનીશ મા, હોં ! અને તેં મને તેડું મોકલ્યું, તારેં નથુને કીમ ન તેડાવ્યો ? ઈ તો રિસાઈને બેઠો છે. ઝટ દેને ખેપિયો મેલ્ય.'' ''ચૂલામાં જાય તારો નથુડો ! મારે એ ભૂતને તેડાવવો જ નથ. અને લાખ વાતે ય તને પાછી ઇ ઘરને ઉંબરે ચડવા દેવી નથ. ઘણાય મેર મળી રહેશે; એકની એક દીકરીને આખો જનમારો ઓળીપામાં નથ દાટેં દેવી !'' દડ ! દડ ! દડ ! રૃપીની કાળી કાળી બે મોટી આંખોમાંથી પાણી દડી પડયાં. એના હૈયામાં ધ્રાસકો પડી ગયો. એનું બોલેલું માવતરને ગળે ઊતરતું જ નથી. અદેખી પડોશણોએ પિયરિયાંના કાનમાં નિંદાનું ઝેર રેડી દીધું હતું. રૃપી શું બોલે, કોને સમજાવે ? સાસરિયાનું સારું બોલનારી એ છોકરીને સહુએ, શરમાળ, ગુણિયલ અને આબરૃરખી ગણીને હસી કાઢી. જેમ જેમ એ બોલતી ગઈ, તેમ તેમ સહુને એને માટે વધુ ને વધુ અનુકંપા ઊપજતી ગઈ. અબોલ બનીને એ છાનીમાની ઓરડામાં બેસી ગઈ. રોવા જેટલું તો ત્યાં એકાંત પણ ક્યાંથી હોય ? રૃપીનો બાપ બાપોદર ગયો. વેવાઈઓને વસમાં વેણ સંભળાવ્યાં. બિચારાં બુઢ્ઢાં માવતર અને નથુ - એ ત્રણેય જણાંને તો ધરતી માર્ગ આપે તો સમાઈ જવા જેવું થઈ ગયું. ત્રણેયને એમ લાગ્યું કે રૃપીએ માવતરની આગળ દુ:ખ ગાયું હશે. રૃપીના બાપે નથુને ગૂંજે થોડા રૃપિયા ઘાલ્યા અને છૂટાછેડાનું લખણું કરાવી લીધું. તે દિવસના નથુના ઘરબારમાંથી રામ ઊડી ગયા. ધાનનો કોળિયો કોઈને ભાવતો નથી. નથુને મનસૂબા ઊપડે છે. સારા સુખી ઘરનો એક જુવાન મેર ગોતીને માબાપે રૃપીનું નાતરું કર્યું. રૃપીને રૃંવે રૃંવે આગ ઊપડી, પણ ગભરુડી દીકરી માવતરની ધાક અને શરમમાં દબાઈ ગઈ. એની છાતી ઊપર કોઈ મોટી શિલા જાણે ચંપાઈ ગઈ. પિંજરામાં પૂરાતી સારિકા થોડી વાર જે ચિચિયારી કરે તેમ રૃપીએ વિલાપ કર્યો કે, ''મને નથુ પાસે જાવા દિયો. મારે નાતરે નથ જાવું.'' એનું કલ્પાંત કોઈએ ન સાંભળ્યું. એ મૂરખી છોકરીને માવતરે સુખનું થાનક ગોતી દઈ એના હાથ ઝાલ્યા અને ગાડે નાખી, રૃપી કેમ કરીને રોવા મંડે ? ઘૂમટા વગરની સ્ત્રી બિચારી પોતાનું રોણું સંતાડે શી રીતે ? મેરની દીકરીને ઘૂમટો ન હોય. ચોથે દિવસે રૃપી ભાગીને પાછી આવી અને ચીસ પાડી ઊઠી કે ''નૈ જાઉં ! નૈ જાઉં મારા કટકા કરી નાખશો તો ય બીજે નહીં જાઉં. મને નથુ પાસે મેલો.'' માવતરે માન્યું કે બે દિવસ પછી દીકરીનું મન જંપી જશે. રૃપી પાણી ભરવા જાય છે. પાદર થઈને કંઈક વટેમાર્ગુ નીકળે છે. કયો માણસ કયે ગામ જાય છે એટલું ય પૂછ્યા વગર રૃપી સહુને કહે છે : ''ભાઈ, બાપોદરમાં નથુ મેરને મારો સંદેશો દેજો કે સોમવારે સાંજે મને નદીની પાળ પાસે આવીને તેડી જાય; ત્યાં ઊભી ઊભી હું એની વાટય જોઈશ !'' વટેમાર્ગુ બે ઘડી ટાંપીને હાલ્યા જાય છે. બોલતાં જાય છે 'ફટક્યું લાગે છે !' સોમવારે બપોરે રૃપીએ લૂગડાંનો ગાંસડો લીધો, 'મા, ધોવા જાઉં છું.' માએ માન્યું, ભલે મન જરી મોકળું કરી આવે. ફૂલ જેવાં ઊજળાં લૂગડાં ધોઈ, માથાબોળ નાહી, લટો મોકળી મેલી, ધોયેલ લૂગડાં પહેરી, ધૂનાને કાંઠે લાંબી ડોક કરીને મારગ માથે જોતી રૃપી થંભી છે. ક્યાંય નથુડો આવે છે ? ક્યાંય નથુની મૂર્તિ દેખાય છે ? એની તો હાલ્ય જ અછતી નહીં રહે; એ તો હાથીની ધૂળના ગોટા ઊડાડતો ને દુહા ગાતો ગાતો આવશે ! નહીં આવે ? અરે, ન આવે કેમ ? સંદેશા મોકલ્યા છે ને ! કેટલા બધા સંદેશા ! સૂરજ નમવા મંડયો, પણ નથુડો ન આવ્યો. સાંજના લાંબા લાંબા ઓછાયા ઊતરવા લાગ્યા, તો ય નથુડો ન આવ્યો. પંખી માળામાં પોઢ્યાં. ગૌધન ગામમાં પહોંચ્યું. ધૂનાનાં નીર ઊંઘવા લાગ્યાં, ઝાડ- પાંદડાને જંપવાની વેળા થઈ, તો ય નથુડો ન આવ્યો. ઘોર અંધારું થઈ ગયું તો ય નથુડો ન જ આવ્યો. અરેરે, નથુડાનું હૈયું તે કેવું વજ્જર જેવું ! એને મારી જરાય દયા ન આવી ? ''રૃપી ! રૃપી ! રૃપી !'' એવા સાદ સંભળાણા. રૃપી ચમકી : ''કોના સાદ ? નથુના ? ના, ના. આ સાદ તો ગામ ભણીથી આવે છે.'' સાદ ઢૂંકતા આવ્યા. 'આ સાદ તો મારી માના. મારી મા મને ગોતવા આવે છે.' 'નથુ, તેં તો મારી સાતમ બગાડી ! અરે ભૂંડા, સંદેશા ય ન ગણકાર્યા ! પણ હું હવે પાછી ક્યાં જાઉં ? હવે જો આવ્ય. એકવાર તો ઘૂનો ડખોરી જોજે. હું જીવતી હઈશ તો આપણે એકબીજાના હાથના અંકોડા ભીડીને ભાગે નીકરશું.' ''રૃપી ! રૃપી ! રૃપી !'' ગામના માર્ગેથી માતાનો સાદ આવ્યો. જવાબમાં 'ધુબ્બાંગ !' દેતી રૃપી ઘૂનામાં કૂદી પડી. ઓઢણામાં બાંધેલા પથ્થરોએ એને તળિયે સંતાડી રાખી પણ નથુડો તો ન જ આવ્યો. ''રૃપી ! રૃપી ! રૃપી !'' પોકારતી મા ઘૂનાના કાંઠે આવી. રાતનાં નીર બડબડિયા બોલાવતાં જાણે હાંસી કરતાં હતાં કે, ''રૃપીની મા ! દીકરીને ઓળીપાના દુ:ખમાંથી બરાબર ઉગારી હોં -
