તું લખેશરી લાખો, અને અમે તો આથડતા ઓડ

પિયુ પિયુ કર પ્યાસી ભઈ,
જલમેં પડી ન્હાય
શિર પર પાની ફરી વળ્યો
પિયુ બીન પ્યાસ ન જાય.
ધણીના અડપલાથી નવોઢાના ગોરા ગાલ ઉપર શરમનો જેવો રંગ ઘૂંટાય એવા રંગ સંધ્યાની ચૂંદડીમાં ઘૂંટતો સૂરજદાદો આથમણા આભમાં ઉતરી રહ્યો હતો. ગવતરીયુ ધણમાંથી વળી રહી હતી ને પંખીઓ માળામાં. દિવે વાટયું ચડી કે ચડશે એવું ટાણું સંધાઈ રહ્યું હતું.
આવા વખતે કચ્છના કેરાકોટનો ધણી જામ નુખનો લાખો ફૂલાણી પોતાના સામંત સુભટ્ટો અને હેતુમિત્રોથી વીંટળાઇને દરબારમાં બેઠો છે. અઢારસે ગોવાળીઆની વચ્ચે ગોવિંદ શોભી રહ્યા હતા એમ શોભી રહ્યો છે. કાંધ માથે વાંકડીઆ ઓડિયા પડયા છે. ઝરીઅન અંગરખામાં ઢબુરાયેલ ઢાલવા છાતી માથે ભીતાગળ ફૂમતે શોભતી અંગરખાની દોઢે બંધાયેલી દોરી ઝૂલી રહી છે. આઠેય આંગળીએ હીરેમઢ્યાં વેઢ પડયા છે. ફણીધરની ફેણ માથે જેનાં બેસણાં હોય એવા વીંછીના આંકડા જેવી મૂછો ત્રણ ત્રણ આંટે વળ લઈને ગાલની ટશરો ઉપર તોળાઈ રહી છે, મુઠી ભરીને કોઈએ હીંગળો ઠાલવ્યો હોય એવો આંખોમાં આઠેય પહોર રંગ ઘૂંટાઈ રહ્યો છે.
આવો લાખો ફૂલાણી સોને મઢ્યો ત્રીજી કંમે ચડેલા હોકાની ઘૂટયું તાણી રહ્યો છે. ડાયરો આખો મોજમાં છે, મોજાુના જાણે તોરા છૂટી રહ્યા છે.
આવા ભર્યા ડાયરામાં વંથળી સોરઠના કાસદે આવીને ડગલા દીધાં.
''ઘણી ખમ્મા કચ્છના ધણી લાખા જામને'' કહીને કાસદે લાખા જામને હાથોહાથ રૃકો દીધો.
હોકાને પડતો મૂકીને લાખા ફૂલાણીએ રૃકાને ઉકેલ્યો.
સોરઠ વંથળીના સુવાંગ ધણી ગ્રહરિપુએ કેણ મોકલ્યું હતું કે -
વંથળી માથે પાટણપતિ મૂળરાજ સોલંકી ફોજુ લઈને આવે છે. સોલંકીને સોરઠની લીલી વનરાઈયુના સપના આવે છે. ભાઈબંધીને નાતે મરદાનગીને માંડવે મહાલવા તુને નોતરુ છે.
વાંચતા જ લાખાના અંગ માથેના નવાણું લાખ રુંવાડા અવળી આંટીએ ચડી ગયા. આંખના ખૂણામાં લાલ શેરડા ઉપડી ગયા, અંતરમાં રણસંગ્રામના રણશીંગા ફૂંકાવા લાગ્યા. કાનના પડદા ધ્રીજબાંગ ધ્રીજબાંગ ઢોલનાં પડઘા ઝીલવા લાગ્યા. ગ્રહપુરિની ભેર કરવા જામ લાખાએ ભરી કચેરીમાં હુકમ દીધો કે ''ફોજને સાબદી રાખો. પ્રભાતના પડઘમે ઘોડે પલાણ માંડશું., મરદાનગીને માંડવે મહાલશું.''
બોલીને લાખો બેઠો થઈ ગયો. એની પાછળ કડેડાટ કરતો ડાયરો ઉઠી ગયો, બાંદીએ જઈને રાણી જસમાને ઓરડે ખબર દીધા કે -
બાપુ દિ' ઉગતા મોર્ય ભેરૃની ભેરે ચડવાના છે. રણમેદાનમાં દુશ્મનોના માથાં લણવાના છે. ફોજ લઈને સોરઠ વંથળી જાવાના છે. ફોજને હુકમ દેવાઈ ગયા છે.
બાંદીના બોલ સાંભળીને પ્રીતે પરોવાયેલ રાણી જસમા લાખા સાથે રંગભરી રાત રમી લેવા, સ્નેહની સોગઠા બાઝી ખેલી લેવા, સોળે શણગાર સજવા બેઠી.
આજુબાજુ રણઘેલુંડાઓએ રણ મેદાનની રાત બધી સાબદાઈ કરવા માંડી.
સોળે કળાએ ખીલેલા ચંદ્રનું તેજ સાગરમાં સમાઈ રહ્યું છે. આભને આંગણેથી અંધારા ઉતરી ગયાં છે, કચ્છના કેરાકોટના જસમા રાણીના રંગ મોલની મેડીએ અધીરી અધરાત થંભી ગઈ છે, ઓરડામાં ઉતરતા અંધારાને હડસેલતો ફૂલેલ તેલનો દીવડો ઝબકારા દઈ રહ્યો છે. કૃતિકા નક્ષત્ર અર્ધે આવીને ઊભું રહી ગયું છે.
જસમાના અંગ ઉપર રાતા રંગની પાંભડી પડી છે. જસમાની લાલ ગુલાબી રંગી કાયા સાથે પાંભડી એકાકાર થઈ ગઈ છે, ઉઘડતા આભના ઉજાસ જેવા જસમાના કાંચનવરણા કપોલ ઉપર પૂનમના ચંદ્ર જેવડો ચાંદલો ઘૂંટાઈ ગયો છે, હૈયા ઉપર હેમનો નવસેરોએ શોભતો હાર ઝુલી રહ્યો છે, કોઈ કાળોતરા નાગ જેવો ચોટલો મૃગલી જેવી ગરદન ઉપરથી સરીને ભૂખી સિંહણની કેડય જેવી જસમાની કમ્મરના વળાંકને વળોટી નીતંબથીએ નીચો ઢળકી રહ્યો છે. જોબનને બાંધીને કસે બંધાયેલા કમખામાંથી કોઈ સંગેમરમરની પ્રતિમાની છાતીએ ઉંધા સુવર્ણકળશ મુકેલા હોય એવા પયોધર ડોકાઈ રહ્યા છે. કમખાની ભાતમાં ભેળા જડાયેલા આભલા દીવડાની ડોલતી જ્યોત સામે છાના સનકારા કરી રહ્યા છે. કાજળે અંજાયેલ પાંપણોના બે પડની ધારૃ કમાન જેવી તીરછી દેખાઈ રહી છે, કુરૃક્ષેત્રના રણમેદાનમાં દુંદુભીના નાદે અર્જુનના હાથે તણાયેલા ગાંડીવની પણછ પછી ગાંડીવ ધનુષ્યનો જેવો આકાર ઉઠયો હતો એવા આકારે રાણી જસમાની આંખ ઉપરની ભ્રમરો અરથી રહી છે. આંખોમાંથી સ્નેહની છાલકુ ઉડી રહી છે. ગુલાબની પાંદડીએ મઢ્યા બે અધરોમાંથી અમી ઉભરાઇ રહ્યા છે. પંડયમાંથી પળે પળે પિયુના જાણે પોકારો ઊઠી રહ્યા છે. વાલમની વાટ જોતા જોતા આકળવીકળ થતી જસમાએ કમળની પાંખડીએ મઢાયેલી પગની પાનીઓ ઉપાડી પગલાં પાડતાં જ કાંબી ને કડલાએ સામસામો તાળીઓ પાડીને એમાંથી રદયમાં રમી જાય એવો રૃડો રણકાર ઉઠયો એ રણકારે જાણે આખો ઓરડો ઉભરાઈ રહ્યો.
રોમ રોમ બુંદ ચૂવે, લોગ પ્રસવેદ કરંત
સજની સજન બિયોગતે સબ તન રૃદન કરંત.
રાત સરી રહી છે, રાણી જસમાને પળ પળ જાણે પહાડ જેવડી લાગવા માંડી છે. હજુએ રંગમોલનો રમનારો આવ્યો નહિ? ને જસમાની આંખમાં પાણી બંધાણાં.
ત્યાં તો લાખાના ઘોડાના ડાબાના ચોકમાં અવાજ ઉઠયા, કળાયેલ મોરની ફરતી ઢેલ જેમ લળીલળીને ઝૂકીઝૂકીને પગલાં પાડે એમ જસમાએ સામા પગલાં પાડયાં.
નલિનીના નીરમાં કાંકરી પડે ને વર્તુળો પડે એમ જસમાના ગુલમોસી ગાલ ઉપર હાસ્યના હળવા ગલ પડયા. હવાની હળવી લહેરખીએ ગુલાબની પાંદડી ફરકવા માંડે એમ એના અધર થરકવા માંડયા.
શ્વેત સાચા મોતીની આડી સેર જેવી બત્રીશી ઝળકી ગઈ.
લાખાએ ઓરડાનો ઉંબરો વળોટી પ્રીતઘેલીની છલકાતી આંખોને ચૂમતા વેણ કાઢ્યાંઃ
''જસમા, તારું મન મીઠું છે, જોબનધન મીઠું છે. મીઠપની તું તો જાણે વીરડી છો. મીઠાશને માણતા મારા મનને ધરવ ક્યાં થાય છે?''
વૃક્ષને વેલ વીંટળાય એમ લાખાને વીંટાળવા જસમા હૈયાના હેતને હાથ વાટે લંબાવીને લાખાના ગળામાં ગલગોટાનો હાર ઝૂલે એમ ઝૂલી રહી. પહાડીની ટુંક જેવા ને ભુજબળીઆ લાખાએ જસમાને બન્ને હાથ વતી ઝૂલાવીને ગલગોટાની પીળી પાંખડીઓ ખરતી રહે એમ જસમાનું જોબન ખરી રહ્યું.
વૈશાખી કોયલનો ટહુકો સર્યોઃ
''તું લખેસરી લાખો જામ અને અમે તો આથડતા ઓડ. ઉંચેરા આભને નીચેરી ધરતીના કોડ ક્યાંથી જાગ્યા લાખા?''
'જસમા, જ્યાં પ્રેમનો પમરાટ પ્રગટ થાય છે ત્યાં જોજનના જોજન અંતર કપાય છે. ઉમરનાય આવરણો અળગાં થાય છે.'
થંભ થડકે મંડી હસે ખેલણ લાગી ખાટ,
સો સજણાં આળી આજેની જોતા વાટ
પળવારમાં તો પ્રીતની સામસામી સરવાણીયુ ફૂટી ગઈ. મેડી ને મોલાતુ હસે છે, હિંડોળાખાટ ને હૈયા હસે છે. દિ'તો રોજ હસે છે પણ આજ તો રાત હસે છે.
અવસ્થાને આંબુ આંબુ થાતા લાખા ફૂલાણીને અંગે અલખ સાથે એકાકાર થઈ ગયેલો ઓલીઓ અંજલી છાંટે ને મડદું આળસ મરડીને બેઠું થાય એમ નવું જોબન બેઠું થઈ ગયું છે. ઊંઘતી જુવાની જાગી ગઈ છે. રસમસ્તીની રંગછોળો ઉડી ગઈ છે, ઉડી રહી છે.
ઉગતા અરૃણની લાલી જેવી જસમાના મોં ઉપર રાતડય ફૂટી રહ્યા છે. રસમસ્તીની છોળો છૂટી ગઈ છે, તડોતડ કમખાની કસો તૂટી ગઈ છે. કહુંબાની છલકાતી બે કટોરી જેવી આંખોમાં જોબનના રંગે છલકાઈ છે.
અણવટ ને વીંછીઆ બાજુબંધને બોરમાળા કેડયના કંદોરા ને કંકણ મીઠા મેળાપની મોજમાં ગરવથી ગરકાવ થઈ ગયા છે.
રંગભરી રાત રાતી છે, જસમાનો રંગમહેલ પણ રાતો છે. જસમા રૃપે રાતી છે. જામ લાખો જોબને રાતો છે, આમ રતુંબડી રંગભરી ચાર ચાર સખીઓ સામસામી બાથ ભીડી ગઈ છે.
રંગમસ્તીમાં માથાબોળ નવરાવતી રૃંવે રૃંવે રોળતી રાત સરી ગઈ છે, તારોડીઆ તેજ સંકેલી છુપાયાં આભના મિનારા માથેથી ગડથોલીયુ ખાધું કિલ્લા માથે કુકડા બોલ્યા, પ્રભાતના પડઘમ વાગ્યા, ઉદયાચળના પહાડ ઉપરથી સૂરજનારાયણની છડી પોકારાણી, કોઈ કોડીલી કન્યાના મહેંદી મૂક્યા હાથની હથેળી જેવું પ્રભાત ઉઘડી ગયું. લાખાની બાથમાંથી કેળના સ્થંભ જેવી જસમાં છૂટી ગઈ.
''જસમા, તુને સ્નેહનો સાગર સાદ કરે છે, મને રણમેદાન યાદ કરે છે.''
લાખાનાં વેણ સાંભળી જસમા ઝબકી ગઈ. પ્રેમના પડ જાણે ધબકી ગયાં.
જસમાએ પ્રીતના પાયરણા સંકેલ્યા. લાખાએ સ્નેહના સંભારણાં ખંખેર્યાં. હાથમાં તલવાર લીધી, મોજડીએ પગ ઘાલ્યો, જસમાએ હાથમાં હાર લીધો. શૌર્ય અને શૃંગાર રસના બે છેડા સામસામા દેખાણાં.
જસમાએ વસમી વિદાય આપી. જામ લાખા ફૂલાણીએ ઘોડે પલાણ માંડી. ફોજને હાકલ કરી ભાઈબંધની ભેરે ચડયો.
કચ્છના કોરાકોટના કાંગરેથી બાગડદા બાગડદા ઘોડા છુટયાં, ધૂળની ખેપટુ ઉડી, આભમાં ડમ્મરીઓ ચડી, કચ્છી કંધોતરોના ભાલાના ફણાં ઉગતા સૂરજના તેજે ઝબકી ઝબકીને ચાંદુડિયા પાડવા માંડયા. પાણીના રેલાની જેમ કચ્છના છૂટેલા ઘોડા વંથળીના પાદરમાં પુગ્યા ત્યાં તો પાટણપતિ સોલંકીની તલવારના ચમકારા દીઠા. લાખો તેગ તાણી દુશ્મનોના માથા લણવા લાગ્યો. અંદરથી ભલકારાં ઉઠયાઃ રંગ લાખા રંગઃ ફૂલાણી કુળના કુળદીપક રંગ તુને, રંગ તારી જણનારીને. લાખો રણસંગ્રામમાં શૂરવીરતાના સાથીઆ પુરવા માંડયો. સામસામી ઝાકાઝીક બોલવા માંડી, તલવારોની તાળીઓ પડવા લાગી, માથાઓ ઘોડાને ઠેબે આવવા લાગ્યા, લોહીમાંસના માંદણ થવા માંડયા, ધગાગ ધગધગ લોહીના ધોધ પડવા માંડયા.
આગલી રાતે સ્નેહસાગરમાં કમળના ફૂલ જેવો શોભી ઉઠેલો લાખો આજ રણસંગ્રામના ચોકમાં રૌદ્રરૃપે દેખાણો. દુશ્મનોનો દાટ વાળતા વાળતા લાખાનું માથું કપાણું, કપાયેલું માથું દુશ્મનોએ ભાલાના ફણા ઉપર તોળ્યું. એ તોળાયેલું માથું લાલબંબોળ ઉગતા અરૃણ જેવું તે'દિ શોભી ઉઠયું હતું.
લાખાની રસમસ્તીની એ છેલ્લી રાત હતી.
નોંધ ઃ લાખો ફૂલાણી કચ્છનો મહાપ્રતાપી મહારાવ હતો. તેને આઠ માસ પછી પોતાનું યુધ્ધમાં મૃત્યુ થશે તેવો અણસાર આવી જતાં કેરામાં ભાયાતોને એકઠા કરેલા.
લાખે મરણ સંભરેઓ
આઠ મહિના આગે
વારે મુંજા વગ કજા કરે કંથીએ
માન ઉધર કી ઉભી'ઓ
સુણી સિંધુ રાગ
લાખો ચે મુ બોલિયા
કેરે ડીજા ડાથ.
મૃત્યુની ગવાહી પુરતો છપ્પો
સંવત દસ સેં એક, માસ કાર્તિક નીરંતર
પિતા વેરે છલ, ગ્રહે સાડ દાખે અત્ત સધ્ધર
પડે સામા સો પનર, પડે સોલંકી સોખટ
સો ઓગણીસ ચાવડા મુઆ રણખત્ર રાજવી
મંગલ ગાવે અપ્સરા સેલ સિંહ નામે સરં
આઠમે શુક્ર પક્ષ મૂલરાજ લાખો મરે.
Sent from my h.mangukiya